Kohran Chanchin Hrilna
(A Brief History of the Church)

Evangelical Assembly Church hi kum 1910a indin a nia, Manipur Simthlang biela Kohran um hmasatak a nih. Hi Kohran chanchin tlangpui le Pathienin a lo indin dan le a ṭhuoi dan chu hieng ang hi a nih. Kum 1908 in Dr. Peter Fraser, Welsh rama Caernarvonshire khawpuia, Chief Medical Officer le a nuhmei Mary Catherin chu Medical Missionary sin thaw dingin Mizoram an hung lut a. Anni ruol hin Tlangvâl Watkin R. Roberts an rawngbawlna ṭhangpuitu dingin an hung ṭhuoi bawk a. Watkin R. Roberts le R. Dala hai chun damdawi semna sin thawin Dr. Peter Fraser an ṭhangpui hlak a.


Chuonglai chun Watkin R. Roberts-in Saprama inthawkin thilpek a hmu a. Chu chun Johan bu mal Duhlian (Lushai) ṭawnga sut an chawk ṭeu a. Mizoram khuo hran hrana lal an hriet thei ang ang kuomah an thawn dar a. Manipura Senvawn khaw lal khawm an hung thawn a. Senvawn khuoa mihai chun chu lekhabu chu an hang en a, a umzie an hriet naw ngei hi ni ding a na. Pu Kamkholun, Senvawn lal chun chu lekhabu chu Aizawl tieng a thawnkîr nâwk a. “Pu, a umzie mi hung hril rawh,” tiin a lekhabu kâwm hnung tieng chun a ziek a.

Chu chu Watkin R. Roberts in a hang hmu chun, Senvawn khuoa fe ding chun an siem ta a. Watkin R. Roberts chun lampui hriltu dingin Thangkai le Lungpau, Manipur mi tlangval hai chu a hung ṭhuoi a. January 31, 1910 in Aizawla inthawka hung suokin Senvawn an hung pan a. Wakin R. Roberts in kum 1958 kum February thlaa suok Christian Victory-a “Personal Experience” ti a ziekna a chun, “ram hnuoia ni 14 kea lawnin Senvawn kan tlung,” tiin a ziek a. Chuleiin hi ṭuma Senvawn an hung tlung ni hi February 13, 1910 a ni ngei ti hi ringhlel um lo a nih. Senvawn an hung tlung chun lal le khawnbawl le mipui chun an lo lawm em em a. Senvawn khuoa rawngbawltu sie a school indin dingin iengkim an sukfel a.


Chuongchun, Mizoram tieng an kîr nâwk a. An kîr tieng hin lampui pangngaia fe ta lovin Parbung tieng an fe a. Hieng lai hun hin Parbung chu tuta khuo hmunah khun an la um naw a, Parbung khaw hmun hluia an um lai a nih. Pu Lera inah an tlunga, Parbungah hin hrisunghlo an sem nghe nghe. Parbunga inthawkin Sartuinekah an rieka, chu zan chun Sartuinek lal Dova nuhmeiin nau nuhmei a nei a, Sap hung tlung zana pieng a ni leiin tiin a hmingah Saplienchawng an sak a, chu ni chu February 15, 1910 a nih.

Sartuineka inthawkin Mizoram Vervek an kai a. Vervek khuoa chun ni khat an chama, chu ni chun Thangkai le Lungpau hai chun Pathien thu kan awi an tah, tiin an hming an pek a. Ringtu an ni hmaa arhmul an awrhai chu Watkin R. Roberts hin a hlipthlak pek nghe nghe. Hi ni hi February 17, 1910 a nih.
Damtakin Aizawl an tlung nâwk ta a.

Manipur State a lut theina dingin chuong lai huna Lushai Hills a Superintendent, Major. H. W. G. Gole kuomah phalna a hni nghal bawk a. Major. H. W. G. Cole chun Manipur Political Agent kuomah thirhrui (telegraph) thawnin phalna chu a hang hnipui nghe nghe a. Manipur Political Agenta inthawka dawna iengkhawm hmu la ni naw sienkhawm, Manipur Simthlang (Hmar biel) a Pathien Thu hrila missionary sinthaw dingin an naupang chawm laia mi chu an zawng a. Puhai, Savawma, Thangchhingpuia le Vanzika hai pathum chu an in pêk ta a. A tir chun, Manipura Pathien Thu hril phalna pe dinga Manipur Political Agent kuoma an thirhrui thawn chu a dawnna an nghak hri phawt a. Phalna chu a hung tlung el ta naw a. A tawpah, an beidawngin ṭawngṭai i la, kal mai i la, a rem mai ang kan tih a,” tiin Pastor Savawmin March 1960 khan Manipura missionary sin thaw dinga an hung lût ṭan dân chanchin NEIG Mission chanchinbu “Rest” ah an suo.

Chuongchun, Aizawla inthawkin an hung suok ta a. Changzawl khuo an hung tlung a. Vanzika hai khuo a ni leiin ni hni vêl cham dingin an um tah a. A zinga inthawk chun ruo niching a sur ta char char a. Ni riet zet a sûr leiin ram tuol suok thei tukhawm an um nawh a. Ni kuo ni chun khawmuol a hung ṭha a, Aizawla inthawka hung khawm mi ṭhenkhat an um tah a. Anni chun lekhathawn an hung chawi pêk a. An hang hawng chun, Manipura missionary sin thaw dinga phalna Manipur Polical Agent in thirhruia a hung thawn hi a lo ni a. An lawm hle el. Phalna lekha chu hung chawiin Manipur Simthlang biela lut ding chun an hung tah a. May 7, 1910 ni takin Senvawn khuo an hung lût tah a. Hi lei hin May ni 7 hi tuchen hin Manipur Simthlang biela sawrkar hrietpui Missionary Day a hmang a nih.


Missionary pathum hai chun Pathien thu an hril ṭan nghal a, school khawm Senvawnah an indin nghal bawk a. Vanzika ruokchu a nu thi leiin Mizoram tieng a kîr nâwk a. Savawma le Thangchhingpuia hai ruolcham pahni chu rawngbawlin an buoi thei hle el. Pathien thu hril a ṭul a, school nitin kaia naupang lekha inchuktir a ṭul bawk a, an indai naw thei hle hlak. Hi kum hin anni ṭhangpuitu dingin kros sipai Hrana, Phaisama, Thanglur le Țhuama hai chu Mizorama inthawkin an hung a. Kum 1910 tawp hmain inkhawm khawp ringtu Senvawnah hin an um hman a nih.


Kum 1911 in Parbungah Luaia (Vanipa) in school a hawng a, ama hi Mizorama inthawka hung a nih. Leisenah Thangkai-in school a hawng bawk a. Mautam leiin Mizorama inthawkin mi tamtak Khawpuibungah an hung inpêm a, chuonghai laia Pathien Thu awi (ringtu) um hai chun biekin bawlin an inkhawm hlak a. Khawpuibunga Biekin hi Tuiṭhaphai a biekin indin hmasatak a nih. 1912 in Khawpuibung chu Sub-Headquarter-in Watkin R. Roberts in a hmang a. Thangchhingpuia chu Evangelist-Teacher dingin a sie a. Hi kum vek hin Senvawna school headmaster sin thaw dingin Taisena chun Verveka inthawkin a hung bawk a. Rawngbawlnain hma a sawn pei a nih.


Amiruokchu, 1912 hin Dr. Peter Fraser chu Mizorama um thei ta lo dinga hnawtsuokin a um a. A thlaphena rawngbawltu Watkin R. Roberts khawmin Mizoram a suoksan a țul thu Dr. Fraser chun a dawng a, Major H. W. G. Cole khawm Mizorama um thei ta bîk lovin Manipur tieng sawnin a um tah a. Watkin Roberts ruok chu Mizoram a suoksan phawt chun India rama um phal a la ni leiin a Kohran enkawl dingin Culcutta-a Scripture Gift Mission a General Secretary sin thaw dingin um hmun a khuor ta lem a. Chu hmuna inthawk chun Manipur Simthlang biela rawngbawltuhai chu a hung enkawl pei a nih.


Kum 1913 chun ringtu za hni neka tam an um ta leiin Watkin R. Roberts chun Mission hming nei ṭula a hriet leiin “Thadou Kuki Pioneer Mission” tiin a hung phuok ta a. Field Superintendent sin thaw dingin R. Dala a fiel a, R. Dala chun Field Superintendent sin a thaw ta a. Pathien remruot dân hi a mak thei ngei el. Kum 1914 December 26 in Phaipui biel Presbytery hmasatak Senvawn khuoa neiin a um ta a. Chu chu Manipur Simthlang biela inkhawmpui hmasatak a nih. Kum 1915 chun thawktu sawmhni pathum an um tah. 1916 in Tirko Inchukna school Senvawnah hawngin a um a. Hi kum hin Thangkunga chu Rengpui Rama missionary sin thaw dingin tirin a um a. 1917 in harna runpui pakhatna a hung tlung leiin ringnawtu tamtakin Pathien Thu an hung awi a, Vuite biel le Vangai bielah hai chen khawm rawngbawlna zau lien a umin Kristien tamtak an hung um ta a.

1918 in Tripura Field Superintendent ding H. K. Dohnuna chu Tripuraa tir a ni a. Kum 1918 October thlain Tlangsang khuoah Tripura rama Thadou Kuki Pioneer Mission Conference hmasatak nei a nih. H. K. Dohnuna chu Pastor dinga namdetna pek a ni a. Ama hi hmar laia Pastor ordain hmasatak a nih. Hi kum hin Chittagong Hill Tracts a rawngbawl dingin tirko hmasatak tirlut a nih. 1919 January thlain Burma rama missionary rawng bawl dingin Aikila chu Kabaw phairuom Upper Chindwin a tirin a uma, hi kum hin Edwin Rowlands (Zosapthara) chu Manipur le Tripuraa missionary sin enkaitu dingin lakin a um a, Lakhipura inthawkin chu sin chu a thaw hlak.

Kum 1920 in Mission headquarter Senvawna inthawkin Tinsuongah sawnin a um a. 1921 in inkhawmpui vawihnina Maite khuoa neiin a um a. Pathien Thu awi 2268 an um ta a. Pathien ramlienna thawlawm Cheng 1072 hna 12 le paise 3 hmu a ni a, faiṭham khawm Cheng 43 hna 9 le paise 9 hmu a ni bawk. Hi Conference-ah hin Hmar, Vaiphei, Gangte, Zo, Paite, Kom, Tangkhul le Lushai Kristienhai laia inthawkin palai khawm an țhang tah a, rawngbawlna chun hma a sawn hle a nih.

Inkhawmpui vawi thumna chu January thla 1922 in Zakuradawr a neiin a um a. Inkhawmpui hmang dinga fe Field Superintendent R. Dala chu lampuia a thi hlau el a, Kohranin an sun nasa hle. Țappum tak meuin inkhawmpui hmang a nih. Taisena chu Pastor dinga namdet a ni a. Rev. H. K. Dohnuna chu Field Secretary sin thaw dingin Tripuraa inthawkin ko suokin a um a. Biel pumpui chu division pasaria ṭhein a uma, a hnuoia ang khun Division enkawltu ding Field Director sie a nih.
1.Manipur – Pastor Rohmingliana
2.Tripura – Pastor N. Luaia
3.Maru le Bawm (Chitagong Hill Tracts) – Pastor H. Dala
4.Homalin (Burma) – Pastor Raltawna
5.Tamu (Burma) – Pastor Aikila
6.Saichal (Chitagong Hill Tracts) – R. Ruala
7.Darlong (Tripura) – Pastor Laibata

Phaipui biel Presbytery vawi ngana January thla kum 1924 hin Tinsuong khuoah neiin a um a. Phaipui biel Presbytery baka Vangai Presbytery nei sa dingin thutlukna nei a ni a. Biel a lien ta leiin hi kum hin Kohran hming dingin North East India General Mission tia thlak a nih. America le Londonah khawm NEIG Mission Board indin in a um ta a. Member khawm Kohran hran hrana inthawka lak an nih.

Kum 1926 hin thawktu thihai thawktu hminga ralna siem rawt țan a ni a. Thawktu thi ralna dingin thawktu tinin Rs. 10/- an pek hlak. Hi kum hin thawktu 40 lai an um tah a. Hi kum hin Hmar Hlabu hmasatak chu NEIG Mission hminga sut a nih. Kum 1928 hin Rev. Paul Rostad le a nuhmei Ella Rostad an hung a, Lakhipurah Dinwiddie Memorial Bible Institute an hung hawng ṭan tah a.

Kum 1930 hin NEIG Mission headquarter chu Lakhipura inthawkin Churachandpur, Mission Coumpounda sawnin a um a. Bible School chu Rev. Paul Rostad, Ella Rostad le Rev. Lianhawla in an enkawl a. Rev. G. C. Crozier chu Field Superintendent a nih. Kum 1930 hin Phaipui biel Presbytery resolution hai chu minute book a zieklut ṭan a nih. A hmaa an thurelhai chu minute book hrana ziek a um nawh a, “Thado-Kuki” Kristian Megazine a in suo el a ni hlak. Hi magazine hi 1924 a inthawkin Kristian tia thlak a ni a, chu zo chun “Herald of Truth” tiin thlak a ni nawk a, a tawpah “Rest” ti a nih.

Kum 1932 hin Dinwiddie Memorial Bible School Graduation Day hmasatak Mission Compound ah hmangin a um a. Mi pathum, Chungzalien Gangte, Zamkai Vaiphei le Thangvel Hmar hai chu Graduate hmasatak an nih.

Kum 1934 hin Phaipui biel Presbytery Senvawn khuoah nei a ni a. Chu ṭum chun America-a NEIG Mission Boarda General Secretary Pu H. H. Coleman le Londona NEIG Mission Board Secretary Pu Paisley hai khawm an țhang a, Rev. Paul Rostad le Pi Ella Rostad hai an țhang bawk a, inkhawmpui burip tak a nih. 1936 in Phaipui biel Presbytery khawmpui Lungthulienah neiin a um a. Paul Rostad le Ella Rostad khawm an ṭhang a. Hi kum hin khawmpui karlaka roreltu dingin Working Committee indin a ni a.
Chairman – Rev. Paul Rostad
Secretaries – Lalthanliana
Dr. Thanglung
Nengzachin an nih.
Members – Thangkhai, H. L. Sela, Vungthawn le Lampum Gangte

Khawvel indopui pahnina Japan ral lien leiin Headquarter Mission Compound chu ral a ṭi ta leiin Rev. Paul Rostad hai chu Uttar Pradesh tieng an fe a. Mission headquarter khawm kum 1944-1946 sung Patpuihmunah sawnin a um a. Kum 1946 tawp tieng Mission Compound hluo țanin a um nawk thei chau a nih.

Kum 1948 in Phaipui biel Presbytery khawmpui Lungthuliena neiin a um a. Biel pumpui chu Presbytery panga a ṭhein a um a. Chuonghai chu: 1. Simsak Presbytary, 2. Simthlang Presbytery, 3. Hmarthlang Presbytery, 4. Hmarsak Presbytery le 5. Vangai Presbytery an nih. Presbytery po po khaikhawmtu dingin Phaipui biel Presbytery chu General Assembly tia thlak a hung ni ta a. General Assembly a hin Presbytery tinin palai 10 (sawm) pei an tir a nih.

General Assembly hmasatak chu 1949 kumin Saikawt khuoa neiin a um a. General Assembly kar laka roreltu ding Assembly Standing Committee a hnuoia ang khun siem a nih.
Chairman – Pastor Lalthanliana,
Secretary – Dr. Thanglung,
Members – H. L. Sela, Chawnga, Vungthawn, Pastor Kunga, Khaivung, Goukhawlian, Kaineng, K. S. Luaia, Rev. Paul Rostad

General Assembly chu kum tin nei sunzawm zing a ni a. Kum 1949 a inthawka 1953 sung khan Presbytery hran hran siem dan ding thu nasataka ngaituo a ni a. Chuonglai chu America tienga NEIG Mission Home Board General Secretary sin Frank C. Benson-in a chel lai a ni a. Ama khawm Manipurah a hung in zin a. Ama remtina dungzuiin Presbytery chu țawng tin hminga siemin a hung um ta a. A hriet awl zawngin țawng tin chun NEIG Mission hnuoiah Kohran hming hran an hung nei ta seng a.
Tuithaphai Presbytery – Lushai
Convention Presbytery – Paite
Association Presbyery – Thadou – Kuki
Organisation Presbytery – Vaiphei
Synod Presbytery – Gangte
Assembly Presbytery – Hmar

Kum 1953 kha Presbytery hran hrana inṭhe fel kum a ni a, chu kuma Assembly Chairman chu Pastor Chawnga a na, Secretary chu V. L Ringa a nih. Hi lei hin Assembly Standing Committee khawm a thara siemin a um a, Chairman Pastor Chawnga, Secretary V. L. Ringa le memberhai chu R. Siema, Darnghinglo le Rumpu an nih. Chuonglai chun Assembly Standing Committee Resolutionhai khawm English a ziek vawng an nih. Headquarter khawm hmun dang zawng lovin 1912 laia Sub-Headquarter Khawpuibung kha hmang pei a nia. Kum 1965 chen khan Khawpuibung chu Headquartera hmang niin exam centre khawm a ni zing hlak a. Khawpuibung Headquartera Secretary nuhnung tak chu L. Zarmawi a ni a, Khawpuibung M. E. School Headmaster sin le a thaw kawp hlak.

Kum 1966 in Headquarter chu Lamka hmuna sawnin a um a, Lamka M E School Headmaster K. T. Amos chun Assembly Office Asistant sin le a thaw kawp nawk pei a nih. Hun hung fe peiin NEIG Mission hnuoia um zingin Presbytery tia inko lovin Kohran (Church) ti hming hung put nawk pei a ni leiin Assembly Church ti hming chu hi Kohran hming hmasatak hi a nih. Presbyter-a ințhe hmaa khawmpui lien hming, Assembly chu hmar țawng hmang hai hin an sawm pei a nih.

Kum 1972 a General Assembly Kangreng khuoa nei a ni a. Chu ṭum chun Kohran hmingah Evangelical ti hi belin a um a. Chutaka inthawk chun Evangelical Assembly Church ti a hung ni ta a. Chu chu vawisun chena hi Kohran hming hi a ni ta pei a. Assembly Presbytery chun a pumpuia um laia General Assembly minute book le Assembly Standing Committee minute book hai kha a hran hmang lovin an hung sunzawm pei a. Phaipui biel Presbytery Minute Book hai khawm a hung ziek zawm pei baka NEIG Mission Sub-Headquarter Khawpuibung khawm a hung hmang zawma Official files, minutes le records hai khawm a hung nei pei leiin Manipur Simthlang biela kohran hmasatak le upa tak nina chu Evangelical Assembly Church hin a hung chang ta pei a nih.

Kum 1978 in EAC Constitution siem dingin Parbungah Special Assembly nei a ni a, tuta Constitution hi, chu ṭum chun siem a nih. Chu Constitution chu 1979 a General Assembly Kangrenga nei a nia inthawkin hmang le zui țan a nih.

Kum 1987 khan North East India General Mission chu, a tira inthawka thu le hla, sum le pai le thil iengkima bulpuia a lo nei Evangelical Congregational Church, America rama um hai le chun fumfe taka ngaituona nei a ni hnungin Mission chau ni ta lova Kohran hming put ngei țha a hriet a ni leiin Evangelical Congregational Church of India tia thlak a hung ni ta a. NEIG Mission Constitution, Rules le Doctrine hai chu ECCI Constitution, Rules le Doctrine hung ni tung peiin, hi Kohran hi Pathienin a ṭhuoia mal a sawm pei leiin harsatna tamtak pal thlengin ân zar lien peia khawvel hriet Kohran a hung ni tah a. Evangelical Congregational Church chu America, Japan, Liberia, Costa Rica, Mexico, India le Nepal a hai a umin Global Ministries (khawvel huop rawngbawlna) nei zing a nih.

Tulai tak lem hin chu Evangelical Assembly Church rawngbawlna ringawt khawm hin Manipur, Mizoram, Assam, Meghalaya, Tripura le West Bengal a hai chen huomin an zar lien pei a nih.