Kohran Hming Inrui

Kohran Hming Inrui
November 8, 2022 Comments Off on Kohran Hming Inrui Article EAC

By:- Lalringsan Hrangchal

“Fundamentalism is a conviction which is sought to be transformed into reality through militants and insurgents approach. Militants and insurgents are the name of a violent conflict which develops as a consequence of fundamentalism. Guerilla warfare is a type of tactics favoured by insurgents and militants. And, terrorism is a tool in the hand of modern insurgents and militants”. : Anonymous

Ka pienga inthawka competitive exam ka pêk phutna dingin Sept, 2004 khan Combine Defence Service exam ka pêk a. Written ka tling leiin Service Selection Board Interview dingin Bangalore ka fe a ṭûl a. Vâi ṭawng line khat khawm hre lo ka ni bâkah Rêl khawm la hmu ngâi dêrlo ka ni lei chun ka fe huphur hle a. Cotton College, RKB Hostel, Guwahati-a ka ruolpa James Anthony Songate a um lai a ni leiin Vâi ṭawng, bufâkna khawp bêk ka hrieta ding tiin interview fe malam chun zân khat an Hostela riek dingin kan thawk suok a. Vâi ṭawng inchûk nêkin Militancy, Insurgency, Terrorism tihai danglamna vêl hrilin khawvar vangin kan titi a.Interview ka nei hun a chun Militant, Militancy, Insurgent, Insurgency, Terrorist le Terrorism tihai chu a danglamna an min dawn a, ka lâwm ziet kha.

Jan–March, 2022 sûng khan Hazaribagh, Jharkhand ah Course ka nei a, Fundamentalism, Extremism, Militancy, Insurgency, etc tihai hi kan subject ah a ṭhanga inhawi ka ti pha hle a. Chukhêlah, Vâi sakhuo kulmût, an pi le puhaia inthawka RSS sungkuoa seilien an um nuol a. Sakhuona le Politics thua hin ngâidân hril hi phalpêk kan ninaw leiin sawrkâr holiday ni a hai hin a rûkin kan ṭhung bûma sakhuona thila hin nasatakin kan inhniel hlak a. Chutaka inthawk vawisûn chen hin Fundamentalism ti kan hnikna hi a bo thei nawh a. Chuleiin, Fundamentalism ti lungrila sie zingin tulâia Hmar Kohran hmelhmang ka hmû dân tâwite in ka hung ziek pha ta khawng khawng a nih.

Fundamentalism ti hi Sakhuo inrui pâwl  ti inla  ei inlet fâknaw bêk bêk ka ring nawh. April ni 24, 2022 khan kan umna lâi Pu Modi a hung inzin ding leiin Pakistan le ei ramri a hma nêka vênghim ṭha dingin thu an mi pêk a. Kei khawm ka mihriem enkâi hai chu sutry fe khawm phalloin ramri vênghimna sin chu a double in kan thaw a. Chuongsa khawm chun Pakistan rama inthawkin hnuoi fit 30 a inthûka verin Muslim sakhuo inrui pâwl hawn khat India rama hung lutin, Hindu sakhuo zuituhai an hung thâchil a ni chuh! An sakhuoa an inrui hne hle a nih. A nih, khawvel ram dang dang ei en chun sakhuo inrui pâwlhai râkrâpa an chetna hi hriet ding hi a um deu zing a nih. Eini râwi chun, ‘Mi invêt ruol – an Allah khawmin mi tukhawm thâchil dingin tir lo, inchûktirna indiklo’ ei ti pêk hlak.

BJP in India rama lalna an chang lien pei le inruolin India rama khawm sakhuo zalenna hi hnengdein a um pei a. Kum 1976 laia India Constitution Amendment an nei huna “Secular – Sakhuo zalenna” an belsa kha lâkhmang hi an nuom ta êm êm niin an lang hiel tah. Rambung pakhat, ṭawng pakhat le sakhuo pakhat ti hi an hril uor ta hle a. A kum têlin Hindu sakhuo inrui pâwl an pung a, RSS khawm an burip hrât hle a. Muslim le Kristien haiin ei thawhla êm êm a. Santu neilo anga an mi hnawtsuok le vuok khêkna khelah ramdanga inthawka kohran fethlenga ei sum lâklûthai an suizui nasa ta hle a, mi khap pêk khawm an nei nuol tah. BJP hin state tina lalna a hung chang huna lem chu sakhuo zalenna Secular hi a him sâwt ring a um ta naw hle a nih. 

Sakhuo hi a nânâw zâwnga inruitu an pung le inruolin mihriem himna hi hnâwchêpin a um pei a nih. Chuleiin, sakhuo inrui hi militancy, insurgency le terrorist insiengna bul pakhat a nih, an lo ti hi indikna chin a tam hle a nih. Muslim sakhuo inrui pâwl hi ‘Invêt ruol’ ei tia Hindu sakhuo inrui pâwl khawm hi ‘Mi-anglo ruol’ ei ti bawk. Anleh, Hmar kohran inrui pâwl hi iem ti tang ei ta?? Zâwlnei Nathan in lal David kha “Chu mihriem chu nang ku hi i nih” a ti ang khan Pathien hin, “Ka thu hrim hrim zâwm nuom lo, Hmar kohran hming le society inrui pâwl – MISUOL RUOL in nih” a mi ti el dâm maw!!! Eini râwi chu ei sakhuo – Kristien ei nina khawm inrui phâk loin ei kohran hming- AG, EAC, EFCI, ICI, Methodist, RPC, etc ti hming inrui leia inlap vêl mei mei ei nih!!

Kum 1517 hma po khan Roman Catholic kohranin a lu a ling nasa em em a. Western Europe mipui le Sawrkâr kha a thuhnuoia a sie angelin mipuihai hringnun le sawrkâr ah thu a nei a ni kha. Sum le pâi a hau êm êm zing lâiin Catholic kohran kha duâmna ruoma pil lûtin sum le pâiah nasatakin a hming a sie a ni kha. Sâwmapakhat a lâk bakah, mipuihai kha kârtin ni iemani zât kohran ram (land) ah sin an thaw tir a. Relics– Bupâwl, Pârthu thla, kross siemfawm hlekte, etc tihai kha Vatican khan man tamtak takin a zawr suok a. Hieng Relics inchâwa, neituhai chu an thienghlim ding a nih, an ti a ni kha. Indulgence – Vânram fe theina ticket ti dâm kha Pope in a siem a, man tamtak takin kohran mipuihai khan an inchâwk a ni kha. Indulgence inchawtuhai chu vânram an fe el khelah hnuoia an hâusakna po po khawm thlarâua hâusaknain inchang a ta, vanrama an hâusa ding a nih, dam an ti a ni kha. An sûng le kuo lo thi tahai hremhmuna an lo fe a ni khawma Indulgence hi an sunghai hremhmuna um mêkhai tadinga an inchâwk a ni chun (A thitah an sunghai thlarâu hremhmuna inthawka intlansuokna dinga ngâi ni chuh) hremhmuna inthawk vânrama an insawn ding a ni an la tisa ta deu deu ani kha. Hi baka hin Pilgrimages certificate, Tui thienghlim, etc tihai dâm siemin an zawr a ni kha!! Roman Catholic hrilsetuhai hremna khawm kha a nasa hle leiin tukhawmin kohran kha an hrilsiet ngam naw a ni kha!

Ei hnam sûnga hin Val-Upa, HYA, HSA, HWA, Youth Club, Welfare, Inpui, HKI, HCLF, etc ei um a. Hieng po po hin ei hnam mipuihai hi thunun harsa an ti hle a ang tah. Ei hnam lukhâitu INPUI nêk hman hin HCLF hin thu a nei lem am a ni aw! ti thei dingin HCLF hi hnam thila hin a langsâr hle a. HKI khawm hin Hmar biela nasatakin hma a lâk a. MLA election tâwm a lem hin chu a huong intâu zuol a, election manifesto ang zie zangin Thupuong khawm a siem hlak.  Polling booth a hai chen duty ding a sie tâ râ dam hriet ding a um a nih. Chûkhêlah, sawrkar office hai le development works hai fangin inspection dâm a nei hlak a. Construction works fe indik rak loa a hriet hai RTI a file khum ti khawm hriet ding a um bawk a nih. HKI in kohran society dang dang hai lunginruol tak le inthuruol taka an um theina dingin biel a fang, kohran society dang dang kanna a nei ti dâm. Annawleh, HKI in kohran society dang dang Inkhâwmpui a buotsai, chu khuo – kha khuoah Crusade, Camping a neia mipuiin hartharna an chang nasa hle ti dam chu hriet ding a um vê thung am aw!! 

A nih, Hmar hnam sûnga Philantropic Organisation ei nei hai hin hnam a control thei ta naw leiin kohran ṭhuoituhaiin hnam an keiṭhuoi sa el ni tain an lang. Vâl-Upa in khawsâwt in leng dingin nunghak-tlangval a thunun zo ta naw a. HYA in tlâwmngâina kengkaw dingin mipui a thuhne zo ta bawk naw am a ni aw! ti dingin a um ta a. Youth Club le HSA khawma khawsûng mipui sports nei dingin a ko khâwm zo ta naw bawk niin an lang. Kohran pakhata member a thi a ni chun chu kohran, kha kohran hai khawsâwt in lêng an um mûmal ngâi nawh ti râ dam. Kohran tinin sports ei huoihawt ta hlak leiin Youth Club le HSA in hnam huopa sports an huoihawt hai hi ei ngâitha tah ti râ dam hi an ri rêt rêt hriet ding a um nuol tah. A tlângpuiin hnam huopa huoihawt thil rêng rêngin mitin ûksak a hlâw ta naw a, kohran in thil a huoihawt ruok chu lotheiloa ṭhang ding ti ngâidân hi a langsâr ta-in an lang.

Sûng le kuo le lâina khawm kohran denomination danga inlâwilût hai chu in ngâinatna le in hmangaina khawm hi a nêp deu am a ni aw! ti nuom khawm ei um nuol ta in an lang. Kohran khata inlâwilûthai hi ei in hmangai tâwl hle a, Krista zara unâu ei ni zie sukchiengtu a ni lâi zingin kohran danga inlâwilûthai khawm hi kristien tho an ni leiin ei unâu hai an nih ti hi ei hriet nuom naw am a ni ta ding aw! ti thei ding khawmin a um ta bawk a nih. Kohran hin Krista zara unâu ei nina a sukchieng ruol ruolin kohran hming inrui pâwl hin piengpui unâu le lâina inlâichinna a suksiet am a ni aw! ti thei dingin a um. Kohran hin hnam a hung control pei chau ni loin kristien state a haia sawrkâr khawm dam te tein a hung thunun pei chu a ang. Mizoram sorkar le Synod khawm an in khak zeu zeu am an ta aw! ti thei dinga a um châng a tam tah. Kohran a hung hâusa pei chun sawrkâr khawm a la hung thunun pei ding nisien a ang hle. Chuleiin, 15th century lâia Roman Catholic Kohran chet dân kha a mak bêk bêk naw nisien a hawi! Bible kha chên (chain) in an khita mi naran hai tiem theilo dingin an sie a ni kha! Kohran hrilsetu kha chu nataka hremin an hnawtsuok tawp tawp el a na. German mithiem, Martin Luther-in kohran kalna Thesis point 95 a hung ngirsuok pui a, a chungthu nataka rêlin an hnawtsuok a ni kha. Eini râwi khawm hi iengmaro chu ei ni kher dâl thei a nih. Ei Pastor, Upa le kohran hotuhai indiknâwna le kohran fe dân a ṭhat nâwna hriltu chu mi piengtharlo tawpin ei sie a. Khawtlâng le kohrana khawm mi râwnkâilo ei ti hlak. Chuleiin, kohran ṭhat nâwna hril ngam hi ei um meu naw niin an lang.    

Iengleia hienga um el am ei ni a? Kohran hi ei zalên taluo tah a, Thutak, Takna nekin a puohlêua hlimhlapna ei ngaipawimaw lem lei niin anlang. Nero hun lâia Kristienhai kha nasataka suknawmnatin an um a. An taksa a hai thâu (khawnvartui) buok khumin an râw hlak a, chu an râwna mei var chu khâwnvar (electric var) anga hmangin an insukhlim hlak a ni kha!! Kristienhai kha sukchimit an tum leiin khawvêl kiltina  hnawtdarin an um a. Kristienhai kha an puotieng taksain nasatakin rinum tuor sien khawm an sungtieng ringna khan zûng a keidet ting leiin an tlân darna hmun khawvêl kiltina kohran a ngâr pha a ni kha. Eini râwi ruok chu puotienga inthawk hnengdêna le suknawmnatna ei tuor naw leia kohran hming ei phuok hai ku hi ei inrui buoi leiin ei buoi ei buoi tâwl a ni hih. (To be Continue).