Evangelical Thuring

Evangelical Thuring
July 1, 2020 Comments Off on Evangelical Thuring Sermon admin

By: Rev. Dr. Lalhmuoklien

“Evangelical” ti hi Greek thumal “evangelion” a inthawka laksuok a na, a umzie chu “chanchin  ṭha” (gospel) tina a nih. Chanchin  ṭha, Pathien thu, Bible hi innghatna taka hmanga Pathien thuin an chuktir ang zawma phursuok tumtuhai chu Evangelicals ti a hrietlar an nih.

Evangelical Theology (thuring) chu hun sawttaka inthawka lovin \an dai an tah. Chu chu kum zabi pakhatna hun laia Kohran thuring innghatna bulpui Tirkohai (Apostleshai) inchuktirna Pathien thutak a innghat a nih a. Hun laiawl (Medieval Period) hun laia Kohran innghatna bulpui Isu Krista zar chauva mihriem hai ta dinga intlanna a um thu Canterbury a um Amseln in a lo tlanginsam kha a hung sawmtung pei a. Chu chu Protestant Kohran hung suok nasan le Reformation hun laia mi huoisen hai thupui le innghatna, Bible hi iengkima rawn ding le mi po po ta dinga \ha le tiem ding a ni ti hai hi Evangelical Theology bulpui chu a nih.
Kum zabi 18na hun laia Missionary sin thaw dinga Kohran lai harna ropuitak tlung hai dam kha Evangelical Theology hung par suokna le vul tanna bulpui a ngai a na. Khang lai huna “sandam ringna” le “piengtharna” an lo uor \an em em kha, a bulpui tak chu Evangelical Thuring hi a nih.

Kum zabi 19na a hung in\an meu chun Evangelical huong sunga chun thuring (theology) chau ni lovin Pathien thu (Bible) in an chuktir dan dungzuia nun nei dinga inchuktirna le Bible thu ang peia hringnuna phursuok ding a ni zie hlulutin a hung um ta pei a. Chu chun khawvela mihriem nun sie mek chu Pathien dit dan anga nun siem\ha dinga  ṭhuoi ngilna a hung bitum sa bawk. Chu thu inchuktirna chu Reformation Theology le khawm a lo inrema an mil chau ni lovin Reformation Theology bulpui le zungpui a lo ni ie, ti hriet chieng a hung ni ta pei a.

Inring lawkna um der lovin kum zabi 19na lailung laia inthawkin Ecumenical Movement thlipui a hung hrang  ṭan a. Chu chun  ṭhawngaleivir ang tawpa hratin Liberal Theology a hung mut  ṭil uoi uoi a. Evangelical Theology chun khawvelah hmun a chang naw  ṭep el tah a. Evangelical Theology a lo hmin le chel nghettuhai chun inthla an tum teu teu nawh. Sirbi an rem a, an dierkei an keisinga, Evangelical Theology humhimngei tumin  ṭhang an hang lak ve nawk tak tak tah a. Chuonga  ṭhang nasataka la hai chu mihai nuisaw le diriem an tuok nasa kher el. Hmun  ṭhenkhat a “fundamentalist” ruol, tiin an ko a, hmun  ṭhena “conservative” hai ti a chirhak thekhum malama ko in an um bawk.

Evangelical Theology humhim le thedar tuma  ṭhanglakna chu kum zabi 20na chun a hung nasa ta hle el. British Scholar haiin Bible hrilfiena tieng \hang an lak a, American Scholar haiin Systematic Theology le Apologetic ropui tak tak an hung thur suok uoi uoi a, Dutch le Mennonite
haiin kiltin kil tanga inthawka  ṭanin Theologies of Christian Social Action an hung sukvul chuoi chuoi bawk a.

A tawpa, mani tlatna muol muola lo lam tlit tlit el nek chun  ṭhangruola a hawnpuia nawrpui thaw a beiruol tlak nisien tina Evangelical Theology pawmtuhai lungrila a hung lut ta pei a. Chuongchun, kum 1938 in Tambarama Conference an hung nei \an a. Kum 1974 le 1989 in Lausanne Congress on World Evangelisation neiin an um bawk a. Chuong haia inthawk le a hnunga Evangelical Theology bulpui induong suoka um hai chu favang bu thlirin hang thlir thuok thuok ei tum ding a nih.

1. Bible Chauh hi Pathien Thu a Nih:

Birmingham Universty Professor John Hick in “a ringtu taphawt hai ta ding chun sakhuo po po le an lekhabuhai po po hi an dik a nih” tia a lekhabu ziek hmingthang tak “Truth and Dialogue a ziek langa inthawk khan chu ngaidan chu a fe hle el. Bible chu Kristien ringtuhai ta ding a na, Koran chu Muslim hai ta dinga pathien thu a na, Kojiki chu Shintoism hai ta dinga pathien thu a na, Yiching le Shuching lekhabuhai chu Confusianism hai ta ding a na, Upanishad dam, Bhagavadgita dam, Mahabharata le Ramayana lekhabuhai chu Hindu hai ta dinga pathien thu an na, Tripitaka chu Buddhist hai ta dinga pathien thu a na, chuonghai chun danglamna an nei nawh ti ngai dan chun mi tamtak a hne a. Hi hin ruol khawm a pawl tak an nawm tina lungril a lien hle a nih. Chubaka Panikkarin “The Unknown Christ of Hinduism” ti lekhabu a “Krista chun zawlneihai ziek Bible chau an thuokkhum naw a, Hinduhai le sakhuo dang dang hai lekhabuhai khawm an thuokkhum sa vawng a nih” tia a hril khawm hi pawm theilo thukhel let der a nih, ti chu Evangelical Theology ngaidan a nih.

Evangelical Theology ruokchun chuong lekhabuhai po po chu Pathien thu an tling naw vawng a, Bible chauh hi Pathien thu a nih, a ti bur el. Hem danglam thei an der nawh. Holy Bible – Thuthlung Hluia bu 39 hai le Thuthlung Thar a bu 27 hai chauh hi Pathien Thu an nih. Hi hin sakhuo dang dang hai lekhabu chau ni lovin Apocrypha lekhabu hai khawm a hnawl sa vawng a nih. Bible chauh hi Pathien Thlarau Inthuokkhum a pek a na. A sunga thu hai po po hi Pathien Thu vawng an na. Belsa theilo lakhmang theilo anni baka Bible thu hrim hrim chu indiklo theilo an ni vawng bawk. Chun, Genesis a inthawka Thuphuongsuo chena thuhai po po hi anni le anni inkawkal um  ṭhak lo an nih. An kawkal anga ei lo ngai pal a um khawmin anina indiktak ei hriet suok zo naw a, a um zie ei paw phak naw lei mei mei a nih. Ringna le thilthaw a mi  ṭhuoitu dinga  ṭha huntawk le  ṭha famkim chu Bible hi a nih. Bible anga ropui le  ṭha Pathien thu iengkhawm a um nawh. Bible chauh hi Pathien thu a nih. Chuleiin,
Ring unla, Bible, khawvel ro chunghnung tak,
Thlarau hringna le Sandamna a nih;
A hlutzie khawm mihriemhai hriet seng naw chu,
Zawng la, aw thlarau, chu hringna thu chu.

2. Isu Krista chauh hi Sandamtu a nih:
Kum 1985 a sut “No other Name? A Critical Survey of Christian Attituide Toward the World Religion” a Paul Knitter in “Krista hming hi van khuphnuoia a mi sandam theitu ding hming tamtak hai laia pakhat a nih” tiin a hril a. Chu chau chu dittawk lovin Karl Rahner le an titi  ṭumin “Krista mihriema an changna hi thawnthu sungtuona indik a na, Isu mihriema an changna ang chie chu mi dang danga khawm a um thei” tiin a hril suok nghe nghe a. Hi lei hin sakhuo tinin sandamna dinga inchuktir dan kawng hran hran an nei hai hi hnawl a nein aw a, sandamna khawp uma ngaina a nei a nih. Ama ngaidan chun missionary sin thaw ding tak chu mihai  ṭhatna dinga an rawngbawlna hi ana, sandamna a  ṭhang ding an nawh, ti hi a ni tawp el. Hi hin Panikkar a ngaidan “The Unknown Christ of Hinduism” khawm a hung suk hrat hle bawk. Hiengang ngaidan le inchuktir dan hi mi tamtakin an \awmpui a, Kristien huongsunga um  ṭhuoitu le mipui tamtakin an pawm hlie hlie el a nih.

Ei Pathien Thu Bible inchuktirna Evangelical Theology dan tak chun Pathien le mihriem kara palai chu pakhat chauh a um a, ama chu ei Lalpa Isu Krista hi anih. Ama chu chatuona Pathien Naupa, Thlarau Thienghlim thilthawtheina leia vawna umin, nunghak thienghlim Mari in a nei a. Ama chu Pathien famkim mihriem famkim a na. A Pathienna le a mihriemna chu  ṭhehran theilo a nih. Mihriem famkim nisienlakhawm suol neilo a nih. A lungril, a  ṭawngbau, a thilthaw le a nungchang tinrenga suolna a nei der nawh. Suol nei lo a ni lei takin mihriem suol maw chu phurin krossah a thi a. Thinaa inthawkin suol thilthawtheina a hne zo hnungin a thonawk a. 

Chuleiin,
“Ka suol man bat a mi thlak pek,
Van lekhabua an thaihmang,
Mi  ṭhin ta naw ni a.”
ti hi an dik a nih. Isu Krista ringtu taphawthai chun a theory chau ni lovin personal experience an nei seng a. Sandamna thlamuongna khawm an nei seng bawk. Isu chau naw chu sandamtu dang an um nawh a. Mihriem suola inthawka intlan suok theitu ding mi dang pakhat khawm vankhup hnuoia hin an um der nawh, ti hi Evangelical Theology innghatna bulpuihai laia pakhat a nih. Chuleiin, B. P. Bliss in,
“Gospel kona ri a mawi ngei !
Hringna thu mak tak chu !
Mi po po ngaidamna a pek,
Hringna thu mak tak chu !
Isu chau Sandamtu,
A mi sukthienghlimtu.”
ti a hla a lo siem hi an dik hle a nih.

3. Pathien Lunginsietna le Hmangaina Lei Chaua Sandam:

Pathien iengkim thawtheitu chun thu chauin khawvel le a sunga um po po hai chu iengkhawm lova inthawkin a siem a, chu chu created out of nothing – hmangruo iengkhawm hmang lova siem a nih. Mihriem hmasatak Adam le Evi, thilsiem laia ropuitak chu ama angpui ngeiin a siem a. Ama Pathien le inpawl theia siem anni leiin Pathien le chun an inpawl (fellowship) hlak a. Setan thlemna leiin mihriem chu suolah a tlu a. Pathien laka chun suol leiin mi hel an hung ni tah a. Anni siemtu Pathien chu an phatsana, suol thawin an tluk hmangsan tah a. Suol man chu thina a ni leiin mihriem chu mithi a hung ni tah a. A chan ding chu Setan le a rawihai ta dinga Pathienin a buotsai hremhmun chu an tah.
Chu hmuna inthawka mihriem chu sansuok le samdama a um theina dinga lampui um sun chu Pathien lunginsietna le hmangaina chau hi a nih. Chuongchun, “Pathienin khawvel a hmangai em em a, chuongchun, a nau pakhat neisun chu a pek” (Johan 3:16). Pathien thilpek ropuitak, Pathien Naupa Isu Kristaa chau chun sandamna a um leiin Pathien “lunginsietna leia sandam” ei nih (Eph. 2:8).

4. Ringna Lei Chaua Sandam:
Pathien hmangaina leia a naupa Isu Krista a mi pek le sandamna lampui a buotsai chu hmu le changna dingin thil dang thaw ding iengkhawm a um nawh. “Save by grace through faith” – Lunginsietna leia ringna a sandam” ei nih. Judaism haiin Dan zawm famkimna sandamnaa an ngai hi an dik nawh a. Sikh haiin, ‘thil ṭha thaw le, thilthaw  ṭhat neiin inthawina vawi tamtak neiin vawi tamtak i pieng nawn hin sandam ning i tih” an ti khawm hi pawm thei an nawh a; Islam zuituhaiin nitin vawi nga  ṭawngṭai le thil  ṭha tamtak thaw dinga an ti khawm hin sandamna a la um nawh a, Hinduhai inchuktirna a milim hmaa puja thaw le inthawina vawi tamtak nei hin a mi sandam thei bawk nawh. Sandamna chu Isu Krista in krossa a thaw zo tah ring el hi a nih.
Ama ring ro, ama ring ro, tun ama ring ro;
Sandam a cheu, sandam a cheu, tun sandam a cheu.

5. Kohran chau hi Krista Taksa chu a nih:
Evangelical theology dungzui chun Isu Krista ringa, piengtharna changa, Isu Krista sandamtu le lala pawmtuhai chu Pathien nauhai an na, Pathien Thlarau Thienghlimin a chenchil hlak. Pathien Thlarau Thienghlimin a chenchil Pathien nauhai chu an khatin an um el nawh a, mi dang anni ang bawka Pathien Thlarau Thienghlimin a chenchil ve Pathien nauhai le chun inpawlkhawmin an um a. Pathien nauhai inpawlkhawma an um na chu Kohran a nih. Biekin a dam, inah dam le hmun hran hrana inpawlkhawmin Pathien thu an in hril tuoa, an  ṭawng ṭai ruola, thawlawm an thaw a, Pathien ram lienna ding sin an thaw hlak. Isu Krista Kohran chun chi le kuong, hnam nunphung, hausak le pasietna leia in ṭhena a um nawh. Isu Krista thisena sawpfai le intlan an ni leiin thisen hmunkhat put, hnamkhat chikhat an nih. Chu chu Krista taksa tia ko an nih.

6. Chanchin ṭha puongdar chau hi Kohran thaw ding tak a nih:
Evangelical Theology dungzui tak chun Kohran thaw ding pawimaw tak le lien tak chu Chanchintha hril dar “evangelism” a na. Mihai sandam an ni theina dinga Isu Krista sandamna chanchin mi po po kuoma hril le inhriettir a ni lai zingin Liberal pawl chun “evangelism” nekin “dialogue” an hril mawi lem hlak. Mi po po huop zo thei (syncretistic accommodation) dingin John Hick in “dialogue into truth” a hril mawi a. Dialogue a inthawkin thutak ei hmusuok thei ding niin a ngai a. Van Buren khawmin dialogue thiltum tak chu “Christian chu Christian \ha lema siemin Buddhist chu Buddhist  ṭha lema” siema ei um theina dingin sakhuo danghai le dialogue nei ei ta, chu chu ei missionary sin ding a ni, tiin a hril a. Evangelical perspective dungzui a Hesselgrave in “Christian Dialogue” dinga a vawr suok ruokchu, mitin Apostlehai inchuktirna huong sunga  ṭhuoiluta an um theina ding (Apostolic Accomodation) niin “Christian Dialogue” dinga a thursuok khawm “Conversation for Conversion” a nih. Bible hi Pathien thutak famkim a ni a, sandamna bukim chu Kristaa chau a um leiin Evangelical hai chu sakhuo danga inthawka thutak sandamna ding mamaw neiin an inhriet nawh a, a mamaw famkim chu Isu Kristaa le a thu Bible a hin a kim leiin “evangelism” – chanchin ṭha hril dar hi uor lo thei lo niin an ngai tawp a, thil dang chu a pahnina mei mei an nih. Liberal Theology in evangelism nekin social service hril mawi sienkhawm, Lalpa Isun, “Taksa sukhluma thlarau sukhlum thei nawhai chu  ṭi naw unla, Gehenaa thlarau le taksa sukbo thei ruokchu  ṭi ro” (Matt. 10:28) a ti leiin social service nekin spiritual service chu ngaimaw a um lema, taksa thil nekin thlarau thil chu a pawimaw lem bawk. Chu chu Evangelical Theology-in a ngai pawimaw em em chu a nih.
Lalpa Isu thupek ropuitak chu “khawvel po pova fe unla, thil siemhai po po kuomah Chanchin |ha hi hril ro. Awia Baptisma chang chu sandamin um an tih; a awi naw ruokchu thiemnaw changin um an tih” (Marka 16:15-16) ti hi a ni leiin Kohran thaw dinga pawimaw tak, ropui tak le lien tak chun Isu Krista Sandamna Chanchin |ha hril le puong dar hi a nih.

Bible in hun nuhnung, Pathien rorelna ni, khawvel tawpna ding le chu zova van thar le hnuoi thara Pathien Lalram famkim hung tlung ding thu vawi tam a hril. Matthai bung sawmhni palina hi chuong hai laia pakhat chu a nih. Chutaka chun hun tawp huna chun hnam tin chi tin laia inthawka Pathien mi ringtuhai hung suok ding thu a hril a. Tawpna chu a la tlung ngei ding a nih. Iengkhawmin dal thei naw nih. Chu hun hung tlung hma ngei chun khawvel pumpui a Chanchin |ha hi hril ngei ngei ding a nih.
Chuleiin, Evangelical thuring pawimawtak laia pakhat chun Khawvel Pumpuia Chanchin |ha hril a, missionary sin thaw hi a nih. Chu Chanchin |ha Isu Krista sandamna chu a famkimin a
huntawk a, mi le inremna siem amanih, mi danghai ngaidan  ṭha le inchuktir dan  ṭha hai fawmkhawm mei mei  ṭulna a um der nawh. A  ṭha famkim, chatuon dai chu Bible a hin a um a, chu bulpui chu Isu Krista hi a nih.
Hi hriet chiengna hin chawlna  ṭha ka hmuh,

Lal Isu ringin mal a mi sawmpek;
Isu mi hmangaizie ka hril pha leh,
Setanin ka thlarau a tlansietsan.

Lekhabu rawn hai
Arthur F. Glasser and Donald A. McGavran, Contemporary Theologies of Mission, (Baker Book House, Grand Rapids, Michigan, 1983)
G. W. Bromiley, Historical Theology: An Introduction (Grand Rapids, Michigan, 1978)
Martin Goldsmith, What About Other Faiths ? (Hodder & Stoughton, London, 1989)
Dr. Paulos Mar Gregorios, Religion And Dialogue (Mar Gregorios Foundation, Kottayam, 2000)
Charles Van Engen, Evangelism In A Changing World – Proclaiming the Gospel in a Modern/Postmodern World in Crisis (Bradish Ave., Glendora, California, 1995)
Prof. L. Berkhof, Systematic Theology (WM. B. Eerdmans Publishing Co., Grand Rapids, 1941)