Call Us: +918787714527
Email:
eack@rediffmail.com
Your Company Address
Rengkai Road, Churachandpur, Manipur, India.
By: Ramditum Ralsun
“I think the world’s always a better place if people are filled with understanding” – Richard Dawkins
“Rangkachak khaw ropui/khawpui” tia inlet hlak, El Dorado hi Spanish hai tienami a hnam pakhat lal (king) Zipa hrilna a an hmang hlak, Spanish tawng El Hombre Dorado (Rangkachak mihriem) annawleh, El Ray Dorado (Rangkachak lal) ti haia inthawka laksuok a nih. El Dorado hi khawpui inhmang, tienlaia Spanish mi Muisca an tihai umna hlak nia hril a ni a, a hmun tak chu South America huomsung, tulaia Columbia ni tah, Altiplana Cundiboyacense tia an lo ko hlak a nih. Spanish hai tienami in a hril dan chun, hi lai rama umhai lalpa Zipa, rangkachak ngawta inthuom chu Guatavita vadungin a ch$m pil niin an hril a; chuonga hun hung fe peiin, an lalpa umna hmun chu khawpuia hung inchangin, a hnungah lalram le Spanish mihai rorelna (Emipre) ropui tak a hung nih niin an hril hlak.
El Dorado ti hming sam rîk a ni pha chun, mi tu khawmin rangkachak khawpui ropui tak hi an mitthla le an ngaituona a ni hlak. Kum tamtak liemtah a inthawk khan hi khawpui inhmang nia hril hi zawngsuok tum a lo ni hlak a. Tienami el nisien khawm, research thawtu le thil zawngsuok mi, Explorer hai thil hmusuoka inthawk thudik iemanizat a phursa nia ngai chu a ni ve. Kum 1500 AD lai bawr khan Sir Walter Raleigh inrawina in hi khawpui inhmang zawngsuokna sin hi thaw hmasatak a ni a. Explorer hai Columbia ram an tlunga a rammi hai leh hohlim tlângna an neina a chun, chu laia lo khawsa hai chun tienlai khan Spanish lalram a um an hriet thu an hril a. An hril dan chun, chu khawpuia chênghai chu mihausa tak tak an ni a, an lalpa khawm thuomhnaw pangngai el ni lo, rangkachak thuomhnaw ngawta inbel hlak niin an hril.
Vawi tamtak khawpui inhmang, El Dorado hi mi chi tum tumin zawngsuok an tum a. Zawngsuokna sin an thâwna a hin hringna inhmang khawm tamtak an um pha a nih. Hun hung fe peiin, Amazon vadung tlung rakin, South America huomsung le a se vel, El Dorado umna ni dinga ringhai dapsuok an ni a; kum zabi 19-na (19th Century) lai khan, mi’n tienlaia Spanish Lalram, khawpui ropui tak lo um anga ngâi le hril hlak hi tienami phuokfawm el a nih tiin thutlukna an siem tah a nih. Amiruokchu, El Dorado hi tienami el nisien khawm, a zawngsuoktu pâwlhai hin a khawpui umna nia an hrilna hmun, Guatavita vadung le a sevel lai hin rangkachak tamtak an hmu a, thilmak chu a tling hrim hrim bakah, hieng lei tak hin El Dorado hi tienami el nisien khawm, thudik iemanizat chu a phursa angin mi tamtak chun ngâina an nei pha a nih.
El Dorado tienami le zawngsuokna chanchin tamtak hril ding a la um a, hi chanchin le inzawma ei hril nuom ah hang lût chawt ta inla. El Dorado hi Spanish mipui le khawvêlin an ngaivenna san tak ni dinga inlang chu khawpui ropui, hausakna hmunpui, tlaksam nei lova hun hmang theina le tienlai huna Spanish mihai nuom chênna hmun le an ropuina, Spanish hai lungkham bȃngna hmun a ni lei a nih. Hun tam takah El Dorado hi Vanram leh hril khi hlak a ni a. Ringtuhai ei lungkham bȃngna hmun chu vanram a nih. A hming El Dorado, El (Pathien) le Dora-Dorothy (Pathien thilpêk) ti khawm hi Kristienna le inzawm tlata ngai hlak a nih. Hi lei hin El Dorado hming chawiin Kristien tam takin inpâkna hlak an phuok a, lekhabu khawm kutpar thlieka tiem khawp hiel siem a nih. Isu ringtuhai ei chatuon châwlna le hadamna ding hmun chu vanram a ni leiin, Spanish mihai lungkham bângna El Dorado le hin vawi tamtak hril khi a lo ni hlak. “…An mita inthawkin mitthli po po hrufai a ta; thina um nawk ta naw nih a, lungngai dam, tap dam, nat dam khawm, um nawk ta bawk naw nih a…” (Thupuongsuo 21:4).
Kum 2004/2005 bâwr lâi khan Mizoram hlasakthiem C. Lalhmingmawii-in “El Dorado an ngai hlak ang khan, Lalpa ka ngai em che” ti hla sakin Mizoram a hrût suok a, hieng lai chen khawm rawngbawlna hlawtling takin a nei nghe nghe. “Rangkachak khawpuimawia chun mi \huoi la, ka lungngainahai bo tang a tih” ti hla khawm hin a hril tum tak chu, vanram khi lungngâina um ta lona hmun a ni zie suklang a ni a, rangkachak khawpui a ti hin El Dorado hi an eppui tlat bawk a nih. Ringtuhai hi hnuoia ei um sung hin, El Dorado-Rangkachak khawpui, ei lungkham bângna ngâiin ei inrûm a; nakie ei la hadamna ding hmun a nih ti ei chieng leiin, hnuoia hin harsatna le buoina tam takin mi chîmbuoi hlak sien khawm, beiseina hring neiin nun hadamna ei nei thei hlak a lo nih.
Vanram hi ei thuring Bible chun lunghlu le rangkachak haia cheimâwi, a kawtkhâr khawm tuikeplung a siem, a kawtthlêr rangkachak inthieng le hlimen (darthlalang) entlang thei ang hiela inthieng le mâwi niin a mi hril (Thupuongsuo 21:21). Anleh, vanram hi a ropuina le mâwina lei hi a ni ei thlâkhlana san tak ti ding ni inla chu, ei hril ṭhel met ring a um. Khawvel mihriem ha’n vanram tlung kâr ei nghâkhlana san tak ni dinga inlang chu, hril ding tamtak um sien khawm, lungdithai le inhmu khâwma, mi tin chi tin inang tlâng taka ei chêngna ding hmun a ni lei hi ni tak dingin ring a um.
Mizoram hlasakthiem Lalduhsaki chun, “Inhrietthiem nâwna um ta nâwna hmun inhawi, Lungruol nâwna a’nthawka zalênna hmun; Tu lungril khawm kan insuknat tawn ta nâwna hmun, Aw chu ngei chu ka ta’n vân a ni ie” ti’n thiem le mawi em emin a lo sak a. Vân ei tlung huna chu a mi sandamtu leh intuokin, mi tin a chîn le a lien, hausa le pasie khawm inang tlâng taka lêngin Ama ei inpâk ta ding a ni a, hi hun nghâkhla le beisei zingin, hnuoia hin harsa in lêng hlak inla khawm, hadamna nun ei nei thei hlak a lo nih. Hi ang hi vanram a lo ni si chun, Spanishhai lungkham bângna hmun, nuom chêna tu dang rêng ngâi loa nun an phâmna El Dorado angin, ringtuhai khawmin hnuoi vanram-hnuoi Eldorado ei chên ve thei zing a lo nih. A chunga Richard Dawkins a ṭawngkam, “mihriemhai hi hrietthiemna in a’n sip chun, khawvel hi hmun inhawi lem ni ngei dingin ka ring” a ti khi ngaituo tham tak a tling. Mani ringtu chanpui le unau karah iengkima inhrethiem tawn a, inrem le lunginruol tlâng taka hun ei hmang chun, vanram tlafuol, hnuoi El Dorado iengtik lai khawm ei chên ve thei zing a lo nih.