EAC Kohran Chanchin Hrilna

EAC Kohran Chanchin Hrilna
November 3, 2020 Comments Off on EAC Kohran Chanchin Hrilna Article, Sermon admin

By: Rev. Dr. Lalhmuoklien

Evangelical Assembly Church hi kum 1910 a indin a nia, Manipur Simthlang biela Kohran um hmasatak a nih. Hi Kohran chanchin tlangpui le Pathienin a lo indin dan le a ṭhuoi dan chu hieng ang hi a nih:

Kum 1908-in Dr. Peter Fraser, Welsh rama Caernarvonshire khawpuia, Chief Medical Officer chu a nuhmei Mary Catherin le Medical Missionary sin thaw dingin Mizoram an hung lut a. Anni ruol hin Tlangvâl Watkin R. Roberts an rawngbawlna ṭhangpuitu dingin an hung ṭhuoi bawk a. Watkin R. Roberts le R. Dala hai chun damdawi semna sin thawin Dr. Peter Fraser an ṭhangpui hlak a.

Chuonglai chun Watkin R. Roberts-in Saprama inthawkin thilpek a hmu a. Chu chun Johan bu mal Duhlian (Lushai) ṭawnga sut an chawk ṭeuva. Mizoram khuo hran hrana lal an hriet thei ang ang kuomah an thawn dar a. Manipura Senvon khawlal khawm an hung thawna. Senvon khuoa mihai chun chu lekhabu chu an hang ena, a umzie an hriet naw ngei hi ni ding ana. Pu Kamkholun, Senvon lal chun chu lekhabu chu Aijawl tieng a thawnkîr nâwka. Pu, “a umzie mi hung rawh” tiin a lekhabu kâwm hnung tieng chun a ziek a. Chu chu Watkin R. Roberts in a hang hmu chun, Senvon khuoa fe ding chun an siem tah a. Watkin R. Roberts chun lampui hriltu dingin Thangkai le Lungpau, Manipur mi tlangval hai chu a hung ṭhuoia. December 31, 1909 in Aijawla inthawka hung suokin Senvon an hung pan tah a. Wakin R. Roberts in kum 1958 kum February thlaa suok Christain Victory-a “Personal Experience” ti a chun, “ram hnuoia ni 14 kea lawnin Senvon kan tlung” tiin a ziek a. Chuleiin hi ṭuma Senvon an hung tlung ni hi February 13, 1910 a ni ngei  ti hi ringhlel um lo a nih. Senvon an hung tlung chun lal le khawnbawl le mipui chun an lo lawm em em a. Senvon khuoa rawngbawltu sie school dan indin dingin iengkim an sukfel a.

Chuongchun, Mizoram tieng an kîr nâwk a. An kîr tieng hin lampui pangngaia fe ta lovin Parbung tieng an fe a. Hieng lai hun hin Parbung chu tuta khuo hmunah khun an la um naw a, Parbung khaw hmun hluia an um lai a nih a. Pu Lera inah an tlunga, Parbungah hin hrisunghlo an sem nghe nghe. Parbunga inthawkin Sartuinekah an rieka, chu zan chun Sartuinek lal Dova nuhmeiin nau nuhmei a neia, Sap hung tlung zana pieng a ni leiin tiin a hmingah Saplienchawng an saka, chu ni chu February 15, 1910 a nih. Sartuineka inthawkin Mizoram Varvek an kai a. Vervek khuoa chun ni khat an chama, chu ni chun Thangkai le Lungpau hai chun Pathien thu kan awi an tah, tiin an hming an pek a. Ringtu an ni hmaa arhmul an awrhai chu Watkin R.Roberts hin a hlipthlak pek nghe ngha. Hi ni hi February 17, 1910 a nih.

Damtakin Aizawl an tlung nâwk tah a. Manipur State a lut theina dingin chuong lai huna Lushai Hills a Superintendent, Major.  H. W. G. Gole kuomah phalna a hni nghal bawk a. Major. H. W. G. Cole chun Manipur Political Agent kuomah thirhrui (telegraph) thawnin phalna chu a hang hnipui nghe nghe a. Manipur Political Agenta inthawka dawna chu iengkhawm hmu la ni naw sienkhawm, Manipur Simthlang (Hmar biel) a Pathien thuhrila missionary sinthaw dingin an naupang chawm laia mi chu an zawng a. Savawma, Thangchhingpuia le Vanzika hai pathum chu an in pêk tah a. A tir chun, Manipura Pathien thuhril phalna pe dinga Manipur Political Agent kuoma, an thirhrui thawn chu a dawnna an nghak hri phawt a.  Phalna chu a hung tlung el ta naw a. A tawpa, an beidawngin “ṭawngṭai i la, kal mai i la, a rem mai ang” kan tih a, tiin Pastor Savawmin March 1960 khan Manipura missionary sin thaw dinga an hung lût ṭan dân chanchin NEIG Mission chanchinbu “Rest” ah an suo. Chuongchun, Aizawla inthawkin an hung suok tah a. Changzawl khuo an hung tlung a. Vanzika hai khuo a ni leiin ni hni vêl cham dingin an um tah a. A zinga inthawk chun ruo niching a sur ta char char a. Ni riet zet a sûr leiin ram tuol suok thei tukhawm an um nawh a. Ni kuo ni chun khawmuol a hung ṭhaa, Aizawla inthawk hung khawm mi ṭhenkhat an um tah a. Anni chun lekhathawn an hung chawi pêk a. An hang hawng chun, Manipura missionary sin thaw dinga phalna Manipur Polical Agent in thirhrui  a hung thawn hi a lo ni a. An lawm hle el. Phalna lekha chu hung chawiin Manipur Simthlang biela lut ding chun an hung tah a.  May 7, 1910 ni takin Senson khuo an hung lût tah a. Hi lei hin May ni 7 hi tuchen hin Manipur Simthlang biela  Missionary Day a hmanga a um nasan chu a nih.

Missionary pathum hai chun Pathien thu an hril ṭan nghal a, school khawm Senvonah an indin nghal bawk a. Vanzika ruokchu a nu thi leiin Mizoram tieng a kîr nâwk a. Savawma le Thangchhingpuia hai ruolcham pahni chu rawngbawlin an buoi thei hle el. Pathien thu hril a ṭul a, school nitin kaia naupang lekha inchuktir a ṭul bawka, an indai naw thei hle hlak. Hi kum hin anni ṭhangpuitu dingin kros sipai Hrana, Phaisama, Thanglur le Ṭhuama hai chu Mizorama inthawkin an hung a. Kum 1910 tawp hmain inkhawm khawp ringtu Senvonah hin an um hman a nih.

Kum 1911 in Parbungah Luaia (Vanipa) in school a hawnga, ama hi Mizorama inthawka hung a nih. Leisenah Thangkai-in school a hawng bawk a. Mautam leiin Mizorama inthawkin mi tamtak Khawpuibungah an hung inpêm a, chuonghai laia  Pathien thuawi (ringtu) um hai chun biekin bawlin an inkhawm hlak a. Hi hi Tuiṭhaphai a biekin indin hmasatak a nih. 1912 in Kjhawpuibung chu sub. Headquarter-in Watkin R. Roberts in a hmang a. Thangchhingpuia chu Evangelist-Teacher dingin a sie tak a. Hi kum hin Senson school headmaster ding Taisena chun Verveka inthawkin a hung bawk a. Rawngbawlnain hma a sawn pei a nih.

Amiruokchu, 1912 hin Dr. Peter Fraser chu Mizorama um thei ta lo dinga hnawtsuokin a um a. A thlaphena rawngbawltu Watkin R. Roberts khawmin Mizoram a suoksan a hung ṭul ve ta a. Thil um dan chu hieng ang hi a nih. Khang hun lai khan Mizoram sungah bawi tam tak an um a. Chuonghai chu khuo hran hrana um lal hai khan bawia an nei a nih. British lalram sunga bâwi um a thieng nawh tiin Fraser chun Mizoram bawrsap Major H. W. G. Cole a kuomah thu an tlun a. Major Cole chun Mizorama lalhai kha ama tienga ṭhang dinga a dit leiin Fraser chu thiemnaw ân chang lem a. Chuphing leh Fraser chun Assam Chief Commissioner kuomah Mizorama bawi sukbo dingin a ngen ta pei a. Chu chu hriein Major Cole chun Mizorama bawi um dan hrilfie malamin Dr. Peter Fraser hi missionary ni siin a kuong lo ding a nawra, soawrkar thilah an rawl inthuk taluo tiin, Assam Chief Ciommissionerah thu a tlun ta lem leiin Assam Chief Commissioner khawm chun Major Cole thu a thutaka a pawm lem ta peia. Fraser tlawm a tum teu nawh.   Culcatta-a Governor General kuomah lekha a pek a, British Parliament a chen Mizorama bawi sukbo dingin a nawr tah a, Parliament member ṭhenkhat Dr. Fraser thu chu thutaka laa a ma ṭhangpuitu an um nawk ta pei a. Chupjhing leh Major Cole chun, Dr. Peter Fraser chawmtu Calvinistic Foreign Mission Board ah a zuk hêk tah a. An buoina chun khawvel a nghawr hi a ni tak. Mizorama bawi sukbovin a um a. Mizoram chau ni lovin India ram suoksan dinga thupek Dr. Fraser chun a dawnga, Major H. W. G. Cole khawm Mizorama um thei ta bîk lovin Manipur tieng sawnin a um tah a.  Watkin Roberts ruokchu Mizoram a suoksan phawt chun India rama um phal a la ni leiin a Kohran enkawl dingin Culcatta-a Scripture Gift Mission a General Secretary sin thaw dingin um hmun a khuor ta lema. Chu hmuna inthawk chun Manipur Simthlang biela a rawngbawltuhai chu a hung enkawl pei a.

Kum 1913 chun ringtu za hni neka tam an um ta leiin Watkin R. Roberts chun Mission hming nei ṭula a hriet leiin “Thadou Kuki Pioneer Mission” tiin a hung phuok tah a.  Field Superintendent sin thaw dingin R. Dala a fiel a, R. Dala chun Field Superintendent sin a thaw tah a. American Baptist Foreign Mission hnuoia Manipur Missionary sinthaw William Pettigrew in ka field an min chupui tiin Manipur Political Agent kuomah Thadou Kuki Pioneer Mission chu kum 1914 in a hêk tah a. Senvona um R. Dala chu an zu man a. Manipur khawpui Imphal hung ṭhuoiin a um tah a. Amiruokchu Major Cole, R. Dala le Aizawla ruol tha anga lo um tlang anni leiin Major Cole chun Manipur Simthlang biela um theina a lo pek ta lem a. Pathien remruot dân hi a mak thei ngei el.

Kum 1914 December ni 26 in Phaipui biel Presbytery hmasatak Senvon khuo a neiin a um tah a. Cjhu chu Manipur Simthlang biela inkhawmpui hmasatak a nih. Kum 1915 chun thawktu sawmhni pathum (23) an um tah a. 1916 in Tirko Inchukna school Senvonah hawngin a um a. Hi kum hin Thangkunga chu Rengpui Rama missionary sin thaw dingin tiring a um a. 1917 in harna runpui pakhat a hung tlung leiin ringnawtu tamtakin Pathien thu an hung awia, Vuite biel le Vangai bielah hai chen khawm rawngbawlna zau lien a umin Kristien tam tak an hung um tah a. 1918 in Tripura Field Duperintendent ding H. K. Dohnuna chu tripuraa tiring a um a. Kum 1918 October thlain Tlangsang khuoah Tripura rama Thadou Kuki Pioneer Mission Conference hmasatak neiin a um a. H. K. Dohnuna chu Pastor dinga namdetna pek a ni a. Ama hi hmar laia Pastor ordain hmasatak a nih. Hi kum hin Chittagong Holl Tracts a rawngbawl dingin tirko hmasatak tir lut a nih. 1919 January thlain Burma rama missionary rawng bawl dingin Aikila chu Kabaw phairuom Upper Chindwin a tiring a uma, hi  kumin hin  Edwin Rowlands (Zosapthara) chu Manipur le Tripuraa missionary sin enkaitu dingin lakin a um a, Lakhipura inthawkin chu sin chu a thaw hlak.

Kum 1920 in Mission headquarter Senvona inthawkin Tinsuongah sawnin a um.  1921 in inkhawmpui vawihnina Maite khuoa neiin a um a. Pathien thuawi 2268 an um tah a. Pathien ramlienna thawlawm Cheng 1072 hna 12 le paise 3 hmu a ni a, faiṭham khawm Cheng 43 hna 9 le paise 9 hmu a ni bawk. Hi Conference-ah hin Hmar, Vaiphei, Rangte, Zo, Paite, Kom, Tangkhul le Lushai Kristienhai laia inthawkin palai khawm an qthang tah a, rawngbawlna chun hma a sawn hle a nih.

Inkhawmpui vawi thumna chu January thla 1922 in Zakradawr a neiin a um a. Inkhawmpui hmang dinga fe Field Superintendent R. Dala chu lampuia a thi hlau el a, Kohranin an sun nasa hle. qTappum tak meuin inkhawmpui hmang a nih. Taisena chu Pastor dinga namdet a ni a. Rev. H. K. Dohnuna chun Field Secretary sin thaw dingin Tripuraa inthawkin ko suokin a um a. Biel pumpui chu division pasaria ṭhein a uma, a hnuoia ang khun Division enkawltu ding Field Director sie a nih.

  1. Manipur            –           Pastor Rohmingliana
  2. Tripura –           Pastor N. Luaia
  3. Maru le Bawm –           Pastor H. Dala
  4. Homalin (Burma) –           Pastor Raltawna
  5. Tamu (Burma) –           Pastor Aikila
  6. Saichal –           Ruala
  7. Darlong (Tripura) –           Pastor Laibata

Phaipu biel Presbytery vawi ngana January thla kum 1924 hin Tinsuong khuoah neiin a um a. Phaipui biel Presbytery baka Vangai Presbyyery nei sa dingin thuthlukna nei a ni a. Biel a lien ta  leiin hi kum hin Kohran hming dingin North East India General Mission tia thlak a nih. America le Londonah khawm NEIG Mission Board indin in a um tah a. Member khawm Kohran hran hrana inthawka lak an nih.

Kum 1926 hin thawktu thihai thawktu hminga ralna siem rawt qtan a nih a. Thawktu thi ralna dingin thawktu tinin Rs. 10:00 an pek hlak. Hi kum hin thawktu 40 lai an um tah. Thawktu thi râlna hi tuchen hin sunzawm zing a nih.   Hi kum hin Hmar Hlabu hmasatak chu NEIG Mission hminga sut a nih. Kum 1928 hin Rev. Paul Rostad le a nuhnei Ella Rostad hung a. Lakhipurah Dinwiddie Memorial Bible School an hung hawng ṭan tah a.

Kum 1930 hin NEIG Mission headûarter chu Lakhipura inthawkin Old Churachandpur, Mission Coumpounda sawnin a um a. Bible school chu Rev. Paul Rostad, Ella Rostad le Rev. Lianhawlin an enkawl a. Rev. G. C. Crozier chu Field Superintendent a nih. Kum 1930 hin Phaipuibiel Presbytery resolution hai chu minute book a ziek lut ṭan a nih. A hmaa an thurelhai chu minute book hrana ziek a um nawh a, “Thado-Kuki” Kristian (thlatina Kohran chanchin Magazine a nih) ah in suo el a ni hlak. Hi magazine hi 1924 a inthawkin Kristian tia thlak a ni a, chu zo chun “Herald of Truth” tiin thlak a ni nawka, a tawpah “Rest” ti anih.  Kum 1932 hin Dinwiddie Memorial Bible School Graduation Day hmasatak Mission Coumpound ah hmangin a um a. Mi pathum 1. Chungzlien Gangte, Zamkai Vaiphei le Thangvel Hmar hai chu  Graduate hmasatak an nih.

Kum 1934 hin Phaipuibiel Presbytery Senvon khuoah neiin a um a. Chu ṭum chun Americaa  NEIG Mission Boarda General Secretary Pu H. H. Coleman le Londona NEIG Mission Board Secretary Pu Paisley hai khawm an ṭhang a, Rev. Paul Rostad le Pi Ella Rostad hai an ṭhang bawka inkhawmpui burip tak a nih. 1936 in Phaipui biel Presbytery khawmpui Lungthulienah neiin a um a. Paul Rostad le Ella Rostad khawm an ṭhang nawk a. Hi kum hin khawmpui karlaka roreltu dingin Working Committee indin a ni a.

Chairman         –           Rev. Paul Rostad,

Secretaries       –           Lalthanliana,

Dr. Thanglung

Nengzachin an nih.

Member2         –         Thangkhai, H. L. Sela, Vungthawn le Lampum Gangte

Khawvel indopui pahnina Japan ral lien leiin Headquarter Mission Compound chu ral a ṭi ta leiin Rev. Paul Rostad hai chu Uttar Pradesh tieng an fe a. Mission headquarter khawm kum 1944-1946 sung Patpuihmunah sawnin a um a. Kum 1946 kum tawp tieng Mission Compound hluo ṭanin a um nawk thei chau a.

Kum 1948 in Phaipui biel Presbytery khawmpui Lungthuliena neiin a um a. Biel pumpui chu Presbytery panga a ṭhe in a um a. Chuonghai chu – 1. Simsak Presbytery, 2. Simthlang Presbytery, 3. Hmarthlang Presbytery, 4. Hmarsak Presbytery le 5. Vangai Presbytery an nih. Presbytery po po khaikhawmtu dingin Phaipui biel Presbytery chu General Assembly tia thlak a hung nit ah a. General Assembly ah hin Presbytery tinin palai 10 (sawm) pei tir ding ti a nih.

General Assembly hmasatak chu 1949 kumin Saikawt khuoa neiin a um a. General Assembly kar laka roreltu ding Assembly Standing Committee a hnuoia ang khun siem a nih.

Chairman         –           Pastor Lalthanliana,

Secretary         –           Dr. Thanglung,

Members         –           H. L. Sela, Chawnga, Vungthawn, Pastor Kunga, Khaivung,   Goukhawlian, Kaineng, K. S. Luaia, Rev. Paul Rostad

Assembly Standing Committee resolutionhi chu englisha ziek hlak a nih. General Assembly chu kum tin nei sunzawm zing a ni a. Kum 1949 a inthawka 1953 sung khan Presbytery hran hran siem dan ding thu nasataka ngaituo a ni a. Chuonglaia America tienga NEIG Mission Home Board General Secretary sin chu Frank C. Benson hin a chel lai a ni a. Ama khawm Manipurah a hung in zin a. Ama remti na dungzuiin Presbytery chu hnam tin hminga siemin a hung um ah a. A hriet awl zawngin hnam tin chun NEIG Mission hnuoiah Kohran hming a hranin an hung nei ta seng a.

Tuithaphai Presbytery             –           Lushai

Convention Presbytery            –           Paite

Association Presbyery            –           Thadou – Kuki

Organisation Presbytery          –           Vaiphei

Synod Presbytery                    –           Gangte

Assembly Presbytery              –           Hmar

.  Hun hung fe peiin NEIG Mission hnuoia um zingin Presbytery tia in ko lovin Kohran (Church) ti hming hung put nawk pei a ni leiin Assembly Church NEIG Mission hnuoia Hmar tawng hmanghai chun hi hming chu hi Kohran hming hmasataka a nei chu  a nih.

Kum 1972 a General Assembly Kangreng khuoa nei a ni a. Chu ṭum chun Kohran hmingah Evangelical ti hi belin a uma. Chutaka inthawk chun Evangelical Assembly Church ti a hung nit ah a. Chu chu vawisun chena hi Kohran hming hi a ni ta peia. Assembly Presbytery chun a pumpuia um laia General Assembly minute book le Assembly Standing Committee minute book hai kha a hran hmang lovin an hung sunzawm ta pei a. Phaipui biel Presbytery minute book Lushai tawnga a tir zieka um hai  khawm chu a changa Hmar tawnga hung ziek zawm pei a ni baka NEIG Mission Sub. Headquarter Khawpuibung khawm a hung hmang zawma, Official files, minutes le records hai khawm a hung nei pei leiin  Manipur Simthlang biela Kohran hmasatak le upa tak nina chu Evangelical Assembly Church hin a hung chang ta pei a nih.

Kum 1978 EAC Constitution siem dingin Parbungah Special Assembly nei a nia, tuta EAC Constitution hi chu ṭum chun siem a nih. Chu EAC Constitution chu 1979 a General Assembly Kangreng khuoa nei a nia inthawkin hmang le zui ṭan a nih. Hi Kohran hi Pathienin a ṭhuoia mal a sawm pei leiin harsatna tamtak palthlengin ân zâr lien pei a. Tulai tak lem hin chu hi EAC Kohran hi Manipur, Mizoram, Assam, Meghalaya, Tripura le West Bengal a hai chen khawm a um ta a nih. Hieng po po a hai hin Lalpa Pathienin ropuina le chawimawina chang mawl raw se.